افسردگی فقط مختص بزرگسالان نیست؛ کودکان نیز میتوانند دچار این اختلال عاطفی شوند، اما تفاوت در اینجاست که نشانههای افسردگی در کودکان همیشه بهصورت مستقیم و واضح بروز نمیکند. بسیاری از والدین تصور میکنند غمگینی، بیحوصلگی یا لجبازی موقتی فرزندشان طبیعی است، در حالی که ممکن است پشت این رفتارها یک افسردگی پنهان قرار گرفته باشد.
شناخت زودهنگام علائم افسردگی در کودکان، کلید پیشگیری از مشکلات عمیقتر روانی در آینده است. در این مقاله از تحول ذهن و زندگی، به زبان ساده بررسی میکنیم که افسردگی کودکان چیست، چه نشانههایی دارد و والدین چگونه باید با آن برخورد کنند.
افسردگی در کودکان چیست؟
افسردگی در کودکان یک اختلال روانی است که باعث میشود کودک درگیر احساس غم، ناامیدی و بیعلاقگی مداوم نسبت به فعالیتهای روزمره شود. این حالت معمولاً حداقل دو هفته ادامه دارد و بر رفتار، تمرکز، خواب و عملکرد تحصیلی کودک تأثیر میگذارد.
برخلاف بزرگسالان که میتوانند احساسات خود را بیان کنند، کودکان اغلب از درک دقیق آنچه در درونشان میگذرد ناتواناند. به همین دلیل، افسردگی در آنها بیشتر به شکل تغییر رفتار و خلقوخو دیده میشود تا بیان مستقیم غم یا ناامیدی.
علائم رفتاری افسردگی در کودکان
افسردگی در سنین پایین بیشتر از طریق رفتارهای غیرمعمول و تغییر در عادات روزانه قابل شناسایی است. برخی از نشانههای رفتاری رایج عبارتاند از:
-
گوشهگیری و کاهش تعامل اجتماعی: کودکی که قبلاً پرحرف و اجتماعی بوده، ناگهان علاقهای به بازی با دوستانش نشان نمیدهد.
-
بیحوصلگی و عصبانیت مکرر: بسیاری از کودکان افسرده بهجای غمگینی، رفتارهای خشمآلود یا تحریکپذیر از خود نشان میدهند.
-
افت تحصیلی: کاهش تمرکز و علاقه به درس، یکی از نشانههای مهم افسردگی است.
-
گریههای بیدلیل یا واکنشهای احساسی شدید: ممکن است کودک در ظاهر دلیل مشخصی برای ناراحتی نداشته باشد، اما بهطور مکرر احساس غم کند.
-
وابستگی بیشازحد یا ترس از تنهایی: گاهی کودک دچار اضطراب جدایی میشود و نمیتواند از والدین جدا شود.
علائم جسمی افسردگی در کودکان
بدن کودکان نیز به افسردگی پاسخ میدهد. اگر فرزندتان این تغییرات را نشان میدهد، بهتر است جدی بگیرید:
-
اختلال در خواب (بیخوابی یا خواب زیاد)
-
تغییر اشتها (بیاشتهایی یا پرخوری)
-
دردهای مبهم شکمی یا سردردهای مکرر بدون علت پزشکی
-
خستگی مداوم و کاهش انرژی
-
کند شدن حرکات یا گفتار
این نشانهها معمولاً در نتیجه تغییرات شیمیایی مغز و سطح پایین سروتونین و دوپامین در سیستم عصبی کودک رخ میدهند.
علائم هیجانی و شناختی افسردگی در کودکان
افسردگی علاوه بر جسم، ذهن و احساسات کودک را هم درگیر میکند. برخی از مهمترین علائم هیجانی و شناختی عبارتاند از:
-
احساس بیارزشی یا گناه بیدلیل
-
از دست دادن اعتمادبهنفس
-
افکار منفی مداوم (“من خوب نیستم”، “هیچکس دوستم ندارد”)
-
بیعلاقگی به بازیها و سرگرمیهای مورد علاقه
-
تمرکز پایین و حواسپرتی زیاد
گاهی این علائم چنان تدریجی ظاهر میشوند که والدین متوجه تغییر نمیشوند، اما در نهایت منجر به انزوای اجتماعی و افت کیفیت زندگی کودک میشوند.
تفاوت افسردگی کودک با لجبازی یا اضطراب
یکی از اشتباهات رایج والدین این است که رفتارهای ناشی از افسردگی را به لجبازی یا تنبلی نسبت میدهند.
در حالی که افسردگی، برخلاف لجبازی، ریشه در احساس ناتوانی و ناامیدی دارد.
در اضطراب، کودک معمولاً از چیزی میترسد (مثل امتحان یا تنهایی)، اما در افسردگی، هیچ انگیزهای برای شروع کاری ندارد.
شناخت این تفاوتها برای انتخاب نوع درمان بسیار مهم است.
دلایل بروز افسردگی در کودکان
علت افسردگی در کودکان معمولاً ترکیبی از چند عامل است:
-
ژنتیک: اگر یکی از والدین سابقه افسردگی دارد، احتمال بروز در کودک بالاتر است.
-
محیط خانوادگی پرتنش: دعواهای مکرر، طلاق یا بیتوجهی عاطفی، زمینهساز احساس ناامنی در کودک میشود.
-
فشار تحصیلی و مقایسه: مقایسه با همکلاسیها و ترس از شکست تحصیلی از عوامل شایع افسردگی هستند.
-
تجربه از دست دادن عزیزان: مرگ یا جدایی از فرد مهم، شوکی عاطفی به کودک وارد میکند.
-
عوامل زیستی و مغزی: تغییر در سطح انتقالدهندههای عصبی مثل سروتونین و دوپامین نیز میتواند در ایجاد افسردگی نقش داشته باشد.
پیامدهای نادیده گرفتن افسردگی در کودکان
نادیده گرفتن افسردگی ممکن است باعث تبدیل آن به افسردگی مزمن یا اختلالات اضطرابی در بزرگسالی شود.
کودک ممکن است به سمت انزوا، پرخاشگری، افت تحصیلی یا حتی افکار آسیب به خود برود.
تشخیص زودهنگام و مراجعه به روانشناس کودک میتواند از این چرخه پیشگیری کند.
درمان افسردگی در کودکان
درمان افسردگی کودکان معمولاً ترکیبی از رواندرمانی، مشاوره خانوادگی و در برخی موارد دارودرمانی است.
روشهای مؤثر عبارتاند از:
-
بازیدرمانی: برای کودکان خردسال، از طریق بازی احساسات ناخودآگاه بیرون میآید.
-
درمان شناختی-رفتاری (CBT): به کودک میآموزد افکار منفی خود را شناسایی و اصلاح کند.
-
خانوادهدرمانی: چون رفتار خانواده در بهبود کودک نقش اساسی دارد، اغلب جلسات با حضور والدین انجام میشود.
-
رواندرمانی فردی: برای نوجوانان، جلسات فردی مؤثرتر است.
در سایت tzehn.com میتوانید مقالههای مرتبط درباره بازیدرمانی، شناختدرمانی و خانوادهدرمانی را مطالعه کنید تا دید بهتری نسبت به فرآیند درمان به دست آورید.
نقش والدین در کمک به کودک افسرده
-
با او حرف بزنید، بدون قضاوت گوش دهید.
-
برنامه روزانهاش را منظم نگه دارید (خواب، تغذیه، بازی).
-
زمان باکیفیت برای او بگذارید، حتی اگر کوتاه باشد.
-
از جملات مثبت و تشویقی استفاده کنید.
-
اگر علائم بیش از دو هفته ادامه داشت، حتماً از روانشناس کودک کمک بگیرید.
جمعبندی
افسردگی در کودکان، موضوعی جدی اما قابل درمان است. والدین باید هر تغییر رفتاری یا هیجانی در فرزندشان را جدی بگیرند.
درمان بهموقع میتواند از تبدیل افسردگی خفیف به اختلال مزمن جلوگیری کند.
اگر احساس میکنید فرزندتان دچار بیحوصلگی، انزوا یا افت عملکرد شده است، همین امروز با متخصصان تحول ذهن و زندگی تماس بگیرید تا اولین قدم را برای سلامت روانی کودک خود بردارید.
