وقتی تمرکز پایین همیشه به معنی ADHD نیست
در بسیاری از خانوادهها، وقتی والدین میبینند کودکشان حواسپرت است، در انجام تکالیف مشکل دارد یا فراموشکار است، سریع به یاد «اختلال توجه و تمرکز» یا ADHD میافتند.
اما گاهی ریشه این رفتارها اضطراب است، نه اختلال عصبی.
اضطراب میتواند تمرکز ذهن را بههم بزند و رفتارهایی شبیه ADHD ایجاد کند.
به همین دلیل، یکی از چالشهای مهم در روانشناسی کودک، تشخیص تفاوت بین اضطراب و اختلال توجه است.
در این مقاله از tzehn.com با جزئیات بررسی میکنیم که چگونه این دو اختلال در ظاهر شبیه هماند، اما از درون کاملاً متفاوت عمل میکنند — و چرا تشخیص درست آنها کلید درمان مؤثر است.
🎯 چرا تشخیص اشتباه بین اضطراب و اختلال توجه رایج است؟
چون هر دو مشکل باعث میشوند کودک:
-
تمرکز کافی نداشته باشد،
-
در کلاس درس گوش نکند،
-
تکالیفش را ناقص انجام دهد،
-
فراموشکار و بینظم به نظر برسد.
اما دلیل این رفتارها در هر اختلال متفاوت است.
در ADHD مغز در تنظیم توجه و کنترل تکانهها ناتوان است،
درحالیکه در اضطراب، ذهن درگیر نگرانی و افکار مزاحم میشود.
درواقع، کودک مضطرب ممکن است حواسش پرت باشد چون ذهنش مشغول ترسها و نگرانیهاست، نه بهدلیل نقص عصبی در تمرکز.
🧩 تفاوتهای اصلی اختلال توجه و اضطراب در کودکان
در جدول زیر، تفاوتهای کلیدی این دو وضعیت را میبینید:
| ویژگیها | اختلال توجه و تمرکز (ADHD) | اضطراب در کودکان |
|---|---|---|
| منشأ اصلی مشکل | ناتوانی مغز در تنظیم تمرکز و کنترل توجه | نگرانی، ترس یا افکار منفی مداوم |
| الگوی حواسپرتی | در تمام موقعیتها (خانه، مدرسه، بازی) | فقط در موقعیتهای خاص (مثلاً امتحان، جدایی از والدین) |
| تحرک و بیقراری | معمولاً زیاد (در نوع بیشفعال) | بیقراری درونی، بدون تحرک زیاد |
| واکنش به استرس | استرس تأثیر زیادی ندارد | استرس علائم را شدیدتر میکند |
| خواب و اشتها | معمولاً نرمال | ممکن است بیخوابی یا کاهش اشتها وجود داشته باشد |
| احساسات غالب | بیتوجهی یا تکانشگری | ترس، دلشوره، نگرانی |
| زمان تمرکز | کوتاه در همه فعالیتها | کوتاه فقط هنگام نگرانی |
| پاسخ به تشویق یا تنبیه | معمولاً ضعیف | در اضطراب، حساسیت بالا به تشویق و تنبیه دیده میشود |
📌 نکته مهم:
کودکی که اضطراب دارد، ممکن است در بازیهای مورد علاقهاش تمرکز خوبی نشان دهد؛
اما در ADHD، حتی در فعالیتهای لذتبخش نیز تمرکز پایین باقی میماند.
👀 نشانههایی که میتواند به اشتباه ADHD تعبیر شود
گاهی علائم اضطراب بهقدری ظریف است که والدین فقط نتیجه آن را میبینند (یعنی بیتوجهی یا حواسپرتی).
در زیر چند نمونه از رفتارهایی که معمولاً اشتباه گرفته میشوند آمده است:
-
کودک در امتحان جوابها را میداند اما فراموش میکند بنویسد → اضطراب عملکردی
-
موقع تکلیف نوشتن مدام بهانهگیری میکند → ترس از اشتباه
-
در کلاس ساکت و بیحرکت است اما به نظر «حواسپرت» میآید → درگیر افکار نگرانکننده است
-
هنگام انجام کارها زیاد سؤال میپرسد یا دنبال اطمینان گرفتن از بزرگترهاست → نشانه اضطراب جدایی یا اضطراب تعمیمیافته (GAD)
🔬 مغز کودک در ADHD و اضطراب چه تفاوتی دارد؟
در ADHD، ناحیهای از مغز به نام قشر پیشپیشانی (Prefrontal Cortex) فعالیت کافی ندارد.
این بخش مسئول تمرکز، تصمیمگیری و کنترل رفتار است.
در مقابل، در اضطراب، فعالیت بیشازحد در ناحیه آمیگدال (Amygdala) دیده میشود — جایی که احساس ترس و خطر را پردازش میکند.
به بیان ساده:
-
در ADHD مغز نمیتواند تمرکز کند.
-
در اضطراب مغز نمیتواند آرام بماند.
🧘♀️ روش تشخیص درست؛ نقش روانشناس کودک
تشخیص تفاوت بین اضطراب و اختلال توجه فقط با پرسش از والدین ممکن نیست.
روانشناس کودک از ترکیبی از روشها استفاده میکند، از جمله:
-
مصاحبهی بالینی با والدین و معلم
-
آزمونهای استاندارد توجه و تمرکز
-
پرسشنامههای اضطراب (مانند SCARED یا MASC)
-
مشاهده رفتار کودک در موقعیتهای واقعی
گاهی هر دو مشکل همزمان وجود دارند (اضطراب + ADHD)، که در این صورت باید درمان ترکیبی و چندبعدی انجام شود.
در سایت tzehn.com میتوانید مقالهی «چطور اختلال توجه را از رفتارهای طبیعی کودک تشخیص دهیم؟» را هم بخوانید تا دید دقیقتری نسبت به این تفاوتها پیدا کنید.
💡 درمان؛ تفاوت رویکردها در ADHD و اضطراب
🔹 در اختلال توجه و تمرکز (ADHD):
-
تمرکز درمان روی بهبود عملکرد مغزی است.
-
از روشهایی مانند نوروفیدبک، رفتاردرمانی شناختی (CBT) و آموزش مهارتهای تمرکز استفاده میشود.
-
در برخی موارد دارودرمانی نیز تجویز میشود.
📘 مقاله پیشنهادی:
«تمرینهای تقویت تمرکز برای کودکان دارای اختلال توجه»
🔹 در اضطراب کودکان:
-
درمان روی مدیریت ترسها و افکار نگرانکننده تمرکز دارد.
-
از روشهایی مانند بازیدرمانی، CBT، تکنیکهای آرامسازی و گاهی داروهای ضداضطراب استفاده میشود.
-
آموزش والدین برای کاهش فشار روانی کودک بسیار حیاتی است.
📘 پیشنهاد مطالعه از سایت:
«نقش خانواده درمانی در درمان اضطراب کودکان و نوجوانان»
❤️ راهکارهایی برای والدین
برای اینکه بتوانید بهتر تفاوت این دو وضعیت را درک کنید و واکنش درستی داشته باشید:
-
قضاوت نکنید – برچسبهایی مانند «تنبل» یا «بیدقت» تنها استرس کودک را بیشتر میکند.
-
الگوی آرامش باشید – کودکان اضطراب را از والدین میآموزند.
-
محیط مطالعه آرام بسازید – تلویزیون، موبایل یا سروصدا میتواند هم در اضطراب و هم در ADHD مخل تمرکز باشد.
-
روال ثابت روزانه داشته باشید – نظم، احساس امنیت میدهد.
-
با درمانگر همکاری کنید – درمان موفق نیاز به حضور فعال والدین دارد.
🌿 جمعبندی
اختلال توجه و اضطراب هر دو میتوانند تمرکز کودک را مختل کنند، اما در عمق، دو مسیر متفاوت دارند:
یکی ناشی از عملکرد مغزی است و دیگری از هیجانات و ترسهای درونی.
تشخیص درست، به معنای انتخاب درمان درست است — و این همان چیزی است که میتواند آیندهی تحصیلی، عاطفی و اجتماعی کودک را دگرگون کند.
برای مطالعه مقالات تخصصیتر دربارهی اختلالات کودکان، بازیدرمانی و راههای افزایش تمرکز، به سایت
👉 tzehn.com
سری بزنید و با دنیای رشد ذهنی و هیجانی کودکان بیشتر آشنا شوید.
