وقتی کودک آرام است، اما در دنیای ذهنش سرگردان…
وقتی از اختلال ADHD صحبت میکنیم، اغلب تصویری از یک کودک پرتحرک، بیقرار و پرحرف در ذهنمان نقش میبندد. اما حقیقت این است که همه کودکان مبتلا به ADHD پرجنبوجوش نیستند.
برخی از آنها برعکس، آرام، ساکت، حتی خجالتی هستند؛ اما در تمرکز، گوش دادن، بهخاطر سپردن و انجام کارها دچار مشکلاند.
این نوع کمتر شناختهشده از ADHD، با نام اختلال توجه و تمرکز بدون بیشفعالی یا ADHD نوع بیتوجه (Inattentive Type) شناخته میشود.
در این مقاله از tzehn.com با جزئیات علمی و روانشناختی بررسی میکنیم که این نوع پنهان ADHD چیست، چه نشانههایی دارد و چگونه میتوان بهموقع آن را تشخیص و درمان کرد.
🔍 ADHD نوع بیتوجه چیست؟
ADHD (اختلال نقص توجه/بیشفعالی) سه زیرگروه اصلی دارد:
-
نوع بیشفعال – تکانشی
-
نوع بیتوجه (Inattentive)
-
نوع ترکیبی
در نوع بیتوجه، کودک مشکل تمرکز، سازماندهی و ماندن در مسیر انجام کارها دارد، اما خبری از رفتارهای پرتحرک یا پرخاشگری نیست.
به همین دلیل، والدین و حتی معلمان ممکن است تا مدتها متوجه مشکل نشوند و آن را با «حواسپرتی» یا «کندی طبیعی کودک» اشتباه بگیرند.
⚠️ نشانههای اختلال توجه بدون بیشفعالی
کودکانی که به این نوع از ADHD مبتلا هستند، معمولاً رفتارهای زیر را از خود نشان میدهند:
-
در گوش دادن به توضیحات معلم یا والدین، ذهنشان بهراحتی منحرف میشود.
-
وسایل شخصی خود (مثل مداد، دفتر یا کیف) را مکرراً گم میکنند.
-
برای انجام تکالیف یا پروژهها نیاز به زمان طولانی دارند.
-
در پیروی از دستورالعملها، بخشی از آن را فراموش میکنند.
-
هنگام حرف زدن، حواسشان جای دیگری است و پاسخهای بیربط میدهند.
-
بهراحتی خسته میشوند و تمایل دارند کار را نیمهکاره رها کنند.
-
خیالپردازی زیاد دارند و در افکار خود غرق میشوند.
-
در کارهای روزمره مثل مسواک زدن یا پوشیدن لباس، کند عمل میکنند.
📌 نکته: این کودکان معمولاً مشکلات رفتاری بیرونی ندارند، به همین دلیل معلمان ممکن است تصور کنند «دانشآموزی آرام و خوب» هستند؛ درحالیکه درون ذهن آنها آشفتگی زیادی جریان دارد.
🎯 چرا اختلال توجه بدون بیشفعالی پنهان میماند؟
دلیل اصلی نادیده گرفته شدن این نوع ADHD، نبود علائم ظاهری پرتحرکی است.
کودک فریاد نمیزند، از صندلی بلند نمیشود یا قوانین را نمیشکند، اما در تمرکز، گوش دادن و یادگیری مشکل دارد.
در نتیجه، والدین ممکن است به اشتباه او را «بیانگیزه» یا «کاهل» بنامند.
درواقع، این کودکان در ظاهر آراماند، اما مغزشان درگیر جنگی بیصداست؛ جنگ میان تمرکز، افکار مزاحم، و تلاش برای توجه مداوم.
🧩 تفاوت این نوع ADHD با حواسپرتی معمولی
هر کودکی گاهی حواسپرت میشود، اما تفاوت در شدت و تداوم علائم است.
در ADHD نوع بیتوجه:
-
این وضعیت دائمی است، نه موقتی.
-
در چند محیط مختلف دیده میشود (خانه، مدرسه، جمع دوستان).
-
باعث افت تحصیلی و آسیب عملکردی واقعی میشود.
-
با تذکر یا تشویق ساده قابل اصلاح نیست.
🧬 علل احتمالی اختلال توجه بدون بیشفعالی
علت دقیق این نوع ADHD هنوز بهصورت قطعی مشخص نیست، اما پژوهشها سه دسته عامل اصلی را مطرح کردهاند:
۱. عوامل ژنتیکی
تحقیقات نشان دادهاند که اگر یکی از والدین دچار ADHD باشد، احتمال بروز آن در فرزند تا ۵ برابر بیشتر است.
۲. عملکرد مغزی
ناهنجاری در انتقالدهندههای عصبی مانند دوپامین و نوراپینفرین در بخشهای مرتبط با تمرکز و کنترل توجه دیده شده است.
۳. عوامل محیطی و تربیتی
استرس خانوادگی، نبود ساختار منظم در خانه، یا محرکهای بیشازحد (مثل استفاده زیاد از تبلت و تلویزیون) میتوانند علائم را تشدید کنند.
💬 نقش معلمان در شناسایی نوع بیتوجه ADHD
چون این کودکان معمولاً بیسر و صدا هستند، معلمان نقش بسیار مهمی در شناسایی زودهنگام دارند.
علائمی مانند:
-
کند نوشتن،
-
جا انداختن مراحل در تکالیف،
-
نداشتن تمرکز هنگام توضیح درس
میتوانند نشانههایی هشداردهنده باشند.
در سایت tzehn.com بخشی با عنوان اختلال توجه در مدرسه وجود دارد که در آن راهکارهای عملی برای معلمان و مشاوران آموزشی ارائه شده است.
🧘♀️ درمان اختلال توجه بدون بیشفعالی؛ از آگاهی تا عمل
درمان این نوع ADHD معمولاً ترکیبی از چند روش است:
۱. آموزش مهارتهای تمرکز و سازماندهی
کودک یاد میگیرد کارها را مرحلهبهمرحله انجام دهد، از چکلیست استفاده کند و محیط مطالعهی خود را خلوت نگه دارد.
۲. بازیدرمانی و نوروفیدبک
دو روش علمی و بدون دارو برای بهبود عملکرد مغز.
نوروفیدبک به تنظیم امواج مغزی و افزایش تمرکز کمک میکند، در حالی که بازیدرمانی باعث تقویت خودنظمدهی در کودک میشود.
🔗 مقالهی اختصاصی «نوروفیدبک برای تقویت تمرکز کودکان» را در سایت ما بخوانید.
۳. رفتاردرمانی شناختی (CBT)
درمانگر با استفاده از تکنیکهای شناختی، به کودک کمک میکند افکار منفی (“من نمیتونم تمرکز کنم”) را تغییر دهد و انگیزهاش را حفظ کند.
۴. همکاری والدین و مدرسه
کلید موفقیت در درمان، پیگیری منظم والدین و همکاری مدرسه است. ایجاد محیطی آرام و بدون استرس در خانه، نقش زیادی در بهبود دارد.
🧠 آیا درمان دارویی لازم است؟
در برخی موارد، پزشک متخصص روانپزشکی کودک ممکن است داروهای محرک (Stimulants) مانند متیلفنیدیت را تجویز کند، اما تصمیم برای دارو باید کاملاً تخصصی باشد.
در موارد خفیفتر، درمانهای غیر دارویی مثل نوروفیدبک، بازیدرمانی و تمرینهای شناختی نتایج بسیار خوبی داشتهاند.
🌿 جمعبندی
اختلال توجه و تمرکز بدون بیشفعالی، شاید پر سر و صدا نباشد، اما تأثیرش بر زندگی کودک عمیق است.
اگر فرزند شما آرام، خیالپرداز، کند و بیحواس است، این نشانه ضعف یا تنبلی نیست؛ بلکه مغز او به روشی متفاوت کار میکند.
با تشخیص زودهنگام، آموزش درست و درمان تخصصی، میتوان به این کودکان کمک کرد تا تمرکز، اعتماد بهنفس و انگیزهشان را بازیابند.
