خانواده درمانی یک فرایند منظم و هدفمند است که به خانوادهها کمک میکند مشکلات ارتباطی، تعارضها و چالشهای روانی را شناسایی و حل کنند. هر جلسه خانواده درمانی معمولاً ساختاری مشخص دارد تا اطمینان حاصل شود که اهداف درمانی دنبال میشوند و اعضا بیشترین بهره را میبرند. در ادامه، مراحل یک جلسه خانواده درمانی از شروع تا پایان با جزئیات آورده شده است.
۱. آمادهسازی پیش از جلسه
قبل از ورود اعضای خانواده به جلسه، درمانگر اطلاعات اولیه را جمعآوری میکند:
-
مصاحبه مقدماتی با والدین یا اعضای اصلی خانواده برای شناسایی مشکلات اصلی و اهداف درمانی
-
پر کردن پرسشنامهها یا ارزیابیهای روانشناختی برای شناخت وضعیت روانی، سبک ارتباطی و تعارضهای خانوادگی
-
برنامهریزی ساختار جلسه بر اساس تعداد اعضا، مشکلات شناسایی شده و روش درمانی مناسب
این مرحله باعث میشود جلسه هدفمند و مؤثر باشد و همه اعضا بدانند انتظار چه چیزی از جلسه دارند.
۲. ورود و ایجاد فضای امن
در ابتدای جلسه، درمانگر با توضیح قوانین و ساختار جلسه فضایی امن ایجاد میکند:
-
تعیین قوانین پایه: احترام متقابل، گوش دادن بدون قطع کردن، بیان احساسات به شکل شفاف
-
بیان محرمانگی: اعضا اطمینان پیدا میکنند که آنچه در جلسه گفته میشود محرمانه باقی میماند
-
تعیین اهداف کوتاهمدت جلسه: به خانواده کمک میکند تمرکز خود را حفظ کرده و به موضوعات اصلی بپردازند
ایجاد این چارچوب باعث میشود اعضا راحتتر درباره احساسات و مشکلاتشان صحبت کنند.
۳. بررسی وضعیت فعلی و مشکلات خانواده
درمانگر با پرسشهای باز و تکنیکهای مختلف، وضعیت فعلی خانواده و مشکلاتشان را شناسایی میکند:
-
تشخیص الگوهای رفتاری و ارتباطی ناسالم
-
شناسایی نقاط تنش و اختلافات در روابط زوجین، والدین و فرزندان
-
شناخت نیازها و احساسات اعضا که ممکن است باعث تعارض شود
این مرحله معمولاً شامل گفتوگوهای گروهی، تمرینهای کوتاه یا استفاده از ابزارهای ارزیابی است.
۴. شناسایی الگوهای ناکارآمد و تقویت مهارتها
پس از بررسی مشکلات، درمانگر به اعضای خانواده کمک میکند:
-
الگوهای ناسالم را تشخیص دهند و تأثیر آنها را بر روابط ببینند
-
مهارتهای ارتباطی و حل مسئله را تمرین کنند
-
ابراز هیجانات به شیوه سالم و مدیریت خشم یا اضطراب
در این مرحله درمانگر ممکن است از تکنیکهایی مانند صندلی خالی، تصویرسازی، تمرین نقشها یا بازیدرمانی برای کودکان استفاده کند.
۵. مداخله و تمرین رفتارهای جدید
درمانگر اعضای خانواده را تشویق میکند تا مهارتها و رفتارهای جدید را در جلسه و به صورت عملی تمرین کنند:
-
شبیهسازی موقعیتهای واقعی که باعث تعارض میشوند
-
تمرین گفتوگوهای بدون سرزنش و انتقاد
-
تمرین حل مسئله و تصمیمگیری مشترک
این تمرینها به اعضا کمک میکنند تغییرات رفتاری را بهتر در زندگی واقعی پیاده کنند.
۶. جمعبندی و برنامهریزی برای خانه
در پایان جلسه، درمانگر:
-
خلاصهای از نکات مهم جلسه ارائه میدهد
-
وظایف یا تمرینهای خانگی را تعیین میکند تا اعضا بتوانند مهارتها را تقویت کنند
-
زمان و موضوع جلسه بعدی را مشخص میکند
این مرحله به خانواده کمک میکند تا جلسات بعدی هدفمندتر و مؤثرتر باشند و پیشرفت خود را دنبال کنند.
۷. پیگیری و ارزیابی پیشرفت
پس از جلسه، درمانگر:
-
نتایج تمرینها و تغییرات رفتاری را ارزیابی میکند
-
بازخوردهای اعضا را جمعآوری میکند
-
در صورت نیاز، روشها یا تمرینهای جلسه بعدی را تنظیم و بهینهسازی میکند
پیگیری مستمر باعث میشود خانواده در مسیر تغییر پایدار باقی بماند و مهارتهای جدید به رفتار روزمره تبدیل شوند.
📌 جمعبندی
فرایند یک جلسه خانواده درمانی ساختاریافته و مرحله به مرحله است:
-
آمادهسازی پیش از جلسه
-
ایجاد فضای امن و تعیین قوانین
-
بررسی مشکلات و وضعیت فعلی
-
شناسایی الگوهای ناکارآمد و آموزش مهارتها
-
تمرین رفتارهای جدید در جلسه
-
جمعبندی و تمرینهای خانگی
-
پیگیری و ارزیابی پیشرفت
این فرایند تضمین میکند که خانوادهها نه تنها مشکلات خود را شناسایی کنند، بلکه مهارتهای لازم برای بهبود روابط و مدیریت تعارضات را نیز به دست آورند.
