خشونت خانگی یکی از جدیترین مشکلات اجتماعی و روانشناختی است که آثار آن تنها به فرد قربانی محدود نمیشود، بلکه کل سیستم خانواده را درگیر میکند. خشونت میتواند به شکل فیزیکی، روانی، کلامی، اقتصادی یا حتی عاطفی رخ دهد و چرخهای از ترس، کنترل و آسیب ایجاد کند که شکستن آن دشوار است. خانواده درمانی بهعنوان یک رویکرد سیستمی، با بررسی روابط درون خانواده و الگوهای ناسالم ارتباطی تلاش میکند تا این چرخه تکرار را متوقف کرده و بستری برای بهبودی ایجاد کند.
خشونت خانگی از نگاه روانشناسی خانواده
در خانوادههایی که خشونت رایج است، معمولاً روابط بر اساس قدرت و کنترل شکل گرفته است، نه بر اساس احترام و حمایت. این وضعیت منجر به:
-
کاهش احساس امنیت روانی و جسمی اعضا
-
آسیب به اعتماد متقابل
-
ایجاد اضطراب، افسردگی و حتی اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
-
انتقال الگوهای خشونت به نسلهای بعدی
نقش خانواده درمانی در مواجهه با خشونت خانگی
۱. شناسایی چرخه خشونت: درمانگر با تحلیل الگوهای رفتاری (فاز تنش، خشونت، عذرخواهی و ماه عسل) به خانواده کمک میکند چرخه آسیب را بشناسند.
۲. ایجاد فضای امن برای گفتوگو: درمانگر محیطی فراهم میکند که قربانی بتواند بدون ترس از تلافی، احساسات خود را بیان کند.
3. آموزش مهارتهای ارتباطی سالم: خانواده یاد میگیرد بهجای پرخاشگری یا سکوت، از گفتوگوی مؤثر و گوش دادن فعال استفاده کند.
4. تقویت مرزهای شخصی: اعضای خانواده میآموزند که مرزهای روشن و سالم در روابط ایجاد کنند.
5. بازسازی اعتماد: با تمرینهای تدریجی، اعتماد از دسترفته در خانواده احیا میشود.
6. کار بر روی باورهای غلط: برخی خانوادهها خشونت را طبیعی یا «حق» میدانند. خانواده درمانی این باورها را اصلاح میکند.
روشهای مورد استفاده در خانواده درمانی خشونت خانگی
-
رویکرد سیستمی: بررسی الگوهای تعاملی خانواده و تغییر چرخههای معیوب.
-
بازوالدگری محدود: کمک به قربانیان یا حتی فرد خشونتورز برای شناسایی نیازهای ارضانشده دوران کودکی.
-
آموزش مدیریت خشم: به فرد خشونتگر روشهای کنترل هیجان آموزش داده میشود.
-
تقویت مهارت حل مسئله: خانواده یاد میگیرد مشکلات را بدون خشونت و با مذاکره مدیریت کند.
-
کار فردی و گروهی ترکیبی: در برخی موارد، خانواده درمانی با جلسات فردی برای قربانی یا خشونتگر ترکیب میشود تا اثربخشتر باشد.
محدودیتها و ملاحظات مهم
-
خانواده درمانی همیشه در مرحله بحران حاد خشونت مناسب نیست، چون ممکن است امنیت قربانی به خطر بیفتد.
-
ابتدا باید شرایط ایمنسازی فراهم شود (مثل حمایت قانونی یا پناهگاههای امن) و سپس خانواده درمانی آغاز گردد.
-
در مواردی که فرد خشونتگر انگیزهای برای تغییر ندارد، جلسات میتواند ناکارآمد باشد.
مزایای خانواده درمانی در خشونت خانگی
-
شکستن چرخه خشونت و جلوگیری از انتقال آن به نسل بعد
-
افزایش احساس امنیت و آرامش روانی در خانه
-
بهبود روابط عاطفی و تقویت همدلی
-
ایجاد مهارتهای پایدار برای مدیریت تعارض بدون خشونت
-
کمک به بازسازی اعتماد و صمیمیت
📌 جمعبندی
خشونت خانگی چرخهای از آسیب و تکرار ایجاد میکند که اگر بهموقع شکسته نشود، میتواند سالها سلامت روان و جسم خانواده را تهدید کند. خانواده درمانی با شناسایی الگوهای ناسالم، آموزش مهارتهای ارتباطی، بازسازی اعتماد و ایجاد محیطی امن، یکی از مؤثرترین راهکارها برای توقف این چرخه است. با این حال، امنیت قربانی باید در اولویت باشد و در برخی شرایط، درمان فردی یا اقدامات حمایتی مقدم بر خانواده درمانی قرار میگیرد.
