ترس از مدرسه (School Refusal یا School Phobia) یکی از مشکلات شایع در دوران کودکی است که میتواند مسیر تحصیلی و حتی رشد روانی و اجتماعی کودک را تحت تأثیر قرار دهد. کودکانی که دچار این مشکل میشوند، معمولاً صبحها با گریه، بهانهگیری یا شکایتهای جسمی مثل دلدرد و سردرد از رفتن به مدرسه اجتناب میکنند. این موضوع نهتنها برای خود کودک آزاردهنده است، بلکه والدین و معلمان را هم درگیر میکند.
اما سؤال اصلی اینجاست: چرا برخی کودکان از مدرسه میترسند؟ آیا این موضوع فقط ناشی از لجبازی است یا ریشههای عمیقتری در روان و محیط زندگی آنها دارد؟ در این مقاله به بررسی مهمترین علتهای ترس از مدرسه در کودکان میپردازیم.
🔹 ۱. اضطراب جدایی از والدین
یکی از رایجترین دلایل ترس از مدرسه، اضطراب جدایی است. کودکانی که به والدین، مخصوصاً مادر، وابستگی زیادی دارند، هنگام جدا شدن دچار نگرانی شدید میشوند. این اضطراب ممکن است به شکل گریههای طولانی، چسبیدن به والدین و ترس از اینکه «اتفاق بدی برای مامان یا بابا بیفتد» ظاهر شود.
نشانههای اضطراب جدایی:
-
نگرانی بیش از حد درباره سلامت والدین
-
بیمیلی به تنها خوابیدن
-
کابوسهای شبانه در مورد جدایی
-
شکایتهای جسمانی هنگام جدا شدن
🔹 ۲. تجربههای منفی در مدرسه
گاهی ترس کودک ریشه در تجربههای ناخوشایند مدرسه دارد. برای مثال:
-
مورد تمسخر یا زورگویی همکلاسیها قرار گرفتن
-
تنبیه شدید یا بیعدالتی از طرف معلم
-
شکست تحصیلی در یک درس خاص
این تجربهها میتوانند ذهن کودک را شرطی کنند و مدرسه را بهعنوان یک مکان «ناامن و ترسناک» در ذهن او ثبت کنند.
🔹 ۳. فشارهای تحصیلی و انتظارات بالا
بعضی کودکان به دلیل فشارهای زیاد آموزشی دچار ترس از مدرسه میشوند. وقتی کودک احساس کند باید همیشه بهترین نمرهها را بگیرد یا از سرزنش بابت اشتباه بترسد، دچار اضطراب عملکرد میشود.
این مسئله در کودکانی که والدین یا معلمان کمالگرا دارند بیشتر دیده میشود. چنین کودکانی قبل از امتحان یا حتی در کلاس درس، دچار دلدرد، تپش قلب و نگرانی شدید میشوند.
🔹 ۴. تغییرات بزرگ در زندگی کودک
اتفاقاتی مثل:
-
تغییر محل زندگی یا مدرسه
-
جدایی یا اختلاف شدید والدین
-
ورود خواهر یا برادر جدید
میتواند تعادل روانی کودک را به هم بزند و باعث شود مدرسه را بهعنوان یک عامل استرسزا پس بزند.
🔹 ۵. مشکلات ارتباطی و اجتماعی
کودکانی که مهارتهای اجتماعی ضعیف دارند یا در پیدا کردن دوست مشکل دارند، ممکن است مدرسه را محیطی پر از تهدید و تنهایی ببینند. برای این کودکان، ساعتهای حضور در کلاس یا زنگ تفریح به کابوسی واقعی تبدیل میشود.
🔹 ۶. مشکلات روانی و اختلالات همراه
گاهی ترس از مدرسه با اختلالات روانی دیگر همراه است، مثل:
-
اضطراب اجتماعی (ترس از صحبت کردن یا ارائه در جمع)
-
افسردگی کودکانه (بیانگیزگی، غم مداوم)
-
اختلال نافرمانی مقابلهای (ODD) یا اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
این اختلالات میتوانند ریشه ترس از مدرسه باشند یا آن را تشدید کنند.
🔹 ۷. سبک فرزندپروری والدین
نوع برخورد والدین هم نقش مهمی دارد:
-
والدین بسیار سختگیر → مدرسه برای کودک یک زندان میشود.
-
والدین بیشازحد حمایتگر → کودک یاد نمیگیرد مستقل باشد و از دنیای بیرون میترسد.
-
والدین بیتوجه یا تنبیهگر → مدرسه به پناهگاه یا برعکس، به منبع اضطراب تبدیل میشود.
🔹 ۸. مشکلات جسمانی یا رشدی
گاهی کودک واقعاً به دلیل مشکلات جسمانی مثل اختلال یادگیری (دیسلکسیا، بیشفعالی، مشکلات گفتاری) یا بیماریهای مزمن از مدرسه میترسد. چون احساس میکند با همسالانش متفاوت است یا نمیتواند انتظارات معلم را برآورده کند.
🔹 جمعبندی
ترس از مدرسه یک «بهانه کودکانه» نیست، بلکه اغلب نشانهای از اضطرابهای عمیقتر یا مشکلات محیطی است. از اضطراب جدایی و فشار تحصیلی گرفته تا مشکلات اجتماعی و تجربههای منفی در کلاس، همگی میتوانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند.
شناخت علت اصلی ترس کودک، اولین گام برای کمک به اوست. والدین و معلمان باید بهجای سرزنش، با همدلی، گفتگو و در صورت نیاز کمک گرفتن از روانشناس کودک، به کودک کمک کنند بر این ترس غلبه کند و تجربهای مثبت از مدرسه داشته باشد.
